Cho tới nay, theo số liệu của các nước đang tiêm chủng vắc xin COVID nhiều nhất và có hệ thống theo dõi ghi nhận tác dụng phụ của vắc xin tốt nhất, phản ứng dị ứng nói chung và phản vệ do vắc xin COVID là rất hiếm gặp. Số liệu của Mỹ cho thấy với các vắc xin mRNA (Pfizer và Moderna) tỉ lệ sốc phản vệ chỉ từ 2,5-11 ca/1 triệu mũi tiêm. Theo số liệu của châu Âu, tỉ lệ sốc phản vệ của vaccine AstraZeneca là khoảng 8/1 triệu mũi.
Cũng phải nói rõ là cho tới nay chưa có một hiểu biết rõ ràng nào về thành phần nào của vắc xin COVID gây ra phản ứng dị ứng (nặng là phản vệ). Với các vắc xin mRNA, người ta nghi ngờ Polyethylene glycol (PEG) và với các vắc xin dùng Adenovirus Vector (Astrazeneca hay Johnsons & Johnsons) là Polysorbate. Đây là các thành phần của vắc xin.
Các hiệp hội về miễn dịch, dị ứng của Mỹ như American Academy of Allergy, Asthma, & Immunology, hay của American College of Allergy, Asthma, & Immunology đều KHÔNG khuyến cáo thực hiện các test dị ứng với vắc xin vì chúng ít ý nghĩa.
Trong một nghiên cứu đăng trên tạp chí Annals of Asthma, Allergy, & Immunology hồi tháng 3 cho thấy các test dị ứng với dị nguyên của vắc xin COVID không có ý nghĩa gì. Trong 15 người tham gia, 8 người được xét nghiệm vì họ bị phản ứng dị ứng với mũi 1 của vắc xin COVID, 7 người còn lại xét nghiệm vì họ có tiền sử dị ứng với PEG hoặc polysorbate. Dù đã từng dị ứng với mũi 1 hoặc có tiền sử dị ứng với dị nguyên, đa số đều xét nghiệm âm tính hoặc dương tính giả, và đa số sau đó được tiêm vắc xin COVID (mũi 1 hoặc 2) mà không gặp vấn đề gì. Như vậy, mặc dù làm xét nghiệm dị ứng với dị nguyên cụ thể là chất được dùng để chế vaccine, các xét nghiệm này được cho là không có tác dụng.
Trên thực tế, số liệu từ các thử nghiệm lâm sàng pha 3 cho thấy những người có cơ địa dị ứng không có tăng nguy cơ bị phản ứng dị ứng so với người không có cơ địa dị ứng. Cơ địa dị ứng với thời tiết, phấn hoa, đồ hải sản, kháng sinh v.v…không phải là chống chỉ định với tiêm vaccine nói chung và với vắc xin COVID nói riêng.
Theo khuyến cáo của các tổ chức y khoa có uy tín thì những người có tiền sử dị ứng với một thành phần cụ thể của vắc xin (ví dụ với trứng, với gelatin hay được dùng cho các loại vắc xin cũ, hay với PEG cho vắc xin mRNA COVID, hay polysorbate với adenovirus vector vắc xin), hoặc có phản ứng với mũi 1, thì nên dùng loại vắc xin khác (cho mũi 2). Nếu không rõ cụ thể như thế, chỉ biết có cơ địa dị ứng, thì phải tiêm ở cơ sở y tế có khả năng điều trị phản vệ, và phải theo dõi 15-30 phút sau khi tiêm. Hoàn toàn không phải là chống chỉ định.
Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) đưa ra hướng dẫn phân loại nguy cơ phản ứng với vắc xin COVID-19 thông qua 4 câu hỏi:
Bạn có bao giờ bị phản ứng nặng với thuốc tiêm trước đây không (tiêm tĩnh mạch, tiêm bắp, tiêm dưới da)?
Bạn có bao giờ bị phản ứng nặng với vắc xin trước đây không?
Bạn có bao giờ bị phản ứng nặng với các chất gây dị ứng khác (thức ăn, côn trùng, cao su tự nhiên...) trước đây không?
Bạn có bao giờ có phản ứng tức thời (trong vòng 4 tiếng) hoặc phản ứng nặng với thuốc hoặc vắc xin có chứa Polyethylene Glycol (PEG), hoặc Polysorbate trước đây không?
🔺Nguy cơ cao: người trả lời "Có" cho câu hỏi 4, có:
Tiền sử phản vệ với thuốc tiêm hoặc vắc xin chứa PEG, dẫn xuất chứa PEG, hoặc Polysorbate* mà không chứng minh được đã dung nạp
Tiền sử nguy cơ phản vệ với PEG uống (ví dụ thuốc nhuận tràng)
Để xử trí, cần chuyển chuyên khoa dị ứng để được hỏi bệnh kỹ, cân nhắc làm xét nghiệm và đưa ra giải pháp phù hợp cho từng cá nhân.
🔺Nguy cơ trung bình: người trả lời "Có" cho 1 trong 3 câu hỏi 1-2-3, có:
Tiền sử phản vệ với vắc xin hoặc thuốc tiêm KHÔNG chứa PEG hoặc Polysorbate
Tiền sử phản vệ với thức ăn, thuốc, côn trùng, hoặc latex
Tiền sử phản vệ không rõ nguyên nhân.
Sau khi tiêm vắc xin, nhóm người thuộc nguy cơ này nên được theo dõi ít nhất 30 phút.
🔺Nguy cơ thấp: người trả lời "Không" với cả bốn câu hỏi trên:
Có tiền sử dị ứng thức ăn, thuốc, nọc ong, côn trùng, latex nhưng không phản vệ
Có tiền sử dị ứng với vắc xin khác nhưng không phản vệ
Có bệnh lý hoạt hoá tế bào mast
Viêm mũi dị ứng và hen phế quản
Sau khi tiêm vắc xin, nhóm người thuộc nguy cơ này nên được theo dõi ít nhất 30 phút.
Biên soạn: BS Trần Nam Trung, BS Lê Thu Hương
* PEG và Polysorbate 80 là các chất ổn định có trong vaccine, giúp nó giữ được hoạt tính trong quá trình bảo quản. PEG cũng được sử dụng rất nhiều trong các loại mỹ phẩm dùng hàng ngày (xà bông, kem đánh răng, dưỡng ẩm) và trong các loại thuốc thông dụng. PEG là một đa phân tử, có chứa các đoạn cấu trúc giống với các đoạn cấu trúc có trong phân tử Polysorbate. Do đó, các nhà khoa học cho rằng, một người dị ứng với PEG cũng có thể dị ứng chéo với Polysorbate 80.
Tài liệu tham khảo:
Bài báo "Phản ứng dị ứng với vắc xin" từ trang uptodate.com
Ảnh minh họa: Nguồn Internet